Volgens de initiatiefnemers is het geen route naar grootschalige nationalisatie, maar een ‘gereedschapskist’ voor noodgevallen. Critici spreken van sluipende staatsbemoeienis.

De nieuwe wet maakt het mogelijk om private bedrijven over te nemen als zij: structureel wetten overtreden; jarenlang te weinig investeren, terwijl eigenaren wel winsten opstrijken; of onvoldoende doen om de klimaatdoelen van EU, federale overheid en deelstaat Berlijn te halen.

Ook publieke belangen zoals betaalbare huisvesting of toegang tot water en energie kunnen aanleiding zijn voor ingrijpen. De wet moet eind dit jaar aan het Berlijnse parlement worden voorgelegd, zo kondigden CDU-fractievoorzitter Dirk Stettner en zijn SPD-collega Raed Saleh zondag aan.

“We praten niet over onteigening”
Hoewel de plannen ver gaan, wil de coalitie de toon temperen. “We praten hier niet over onteigening,” stelde Stettner. Volgens hem gaat het om “politiek ingrijpen bij duidelijke, manipulerende ontsporingen”.

Saleh benadrukte het regulerende karakter van de wet. “Het hoeft niet per se tot vermaatschappelijking te leiden. Maar we geven onszelf een hele gereedschapskist.” Hij noemde onder meer prijsregulering als voorbeeld.

De coalitie erkent dat de wet mogelijk op gespannen voet staat met de Duitse grondwet. Daarom willen CDU en SPD de invoering pas over twee jaar. Dat geeft het Constitutioneel Hof tijd om de wet te toetsen.

Winstmaximalisatie wordt aan banden gelegd
Volgens het voorstel moet de wet ook regels bevatten voor compensatie bij overnames. Daarnaast komen er indicatoren die bepalen wanneer onteigening mag in sectoren van ‘algemeen belang’, zoals wonen, water en energie.

Bovendien kan Berlijn straks via de wet andere economische maatregelen nemen, zoals: wettelijke prijsbeperkingen, het verbieden van winstmaximalisatie, alternatieve vormen van ‘gemeenschapseigendom’, of andere vormen van marktgericht gebruik van eigendom.

Uitslag referendum als basis
De plannen komen niet uit het niets. In 2021 sprak 58 procent van de Berlijnse kiezers zich in een referendum uit vóór het onteigenen van grote woningcorporaties. Die stemming was destijds symbolisch, maar krijgt nu alsnog politieke en juridische uitwerking.

Nieuw is dat de coalitie de toepassing niet beperkt tot vastgoedbedrijven. Het wetsvoorstel reikt verder, tot álle sectoren die als maatschappelijk essentieel worden gezien – of die de energietransitie in de weg staan.

De Berlijnse politiek verlegt zo de machtsbalans tussen overheid en bedrijfsleven. In naam van rechtvaardigheid en duurzaamheid, maar met middelen die tot stevige discussies zullen leiden.