De presentatie is onschuldig en bijna aandoenlijk. "Iedereen kan meedoen, je zet de app aan en je ziet een groene lijn op de kaart. Zo weet iedereen waar al is schoongemaakt." Het klinkt als een buurtinitiatief: burgers die samen de handen uit de mouwen steken. Maar laten we eerlijk zijn: dit is geen spontane beweging. Het is een project dat door gemeenten actief wordt gepromoot, compleet met een wethouder die het als duurzame innovatie neerzet. 
 
Neem de gemeente Bronckhorst. Daar wordt HelemaalGroen gepresenteerd alsof het de nieuwe Bijbel voor afvalopruimers is. Wethouder Wilko Pelgrom, verantwoordelijk voor onder meer duurzaamheid, klimaat, verkeer en – jawel – afval, zegt erbij: “Veel mensen vinden zwerfafval vervelend. Het is een van de grootste ergernissen. We kunnen als gemeente niet alle rommel zelf opruimen. Daarom zijn we blij dat zoveel inwoners ons helpen.” 
 
Dat levert ook de nodige hilariteit op. Op Facebook reageerde iemand met de vraag: “Een wethouder voor afval?” De gemeente antwoordde bloedserieus dat Pelgrom inderdaad niet alleen voor afval verantwoordelijk is, maar dat het onderdeel is van zijn portefeuille – naast landschappelijke kwaliteit, duurzaamheid, verkeer en nog veel meer. Je moet er maar trots op zijn: een bestuur dat wél een wethouder voor afval heeft, maar de vuilniszak vervolgens door de burger zelf laat opruimen. 
 
Gratis arbeid in ruil voor data 
We hebben in Nederland een afvalstoffenheffing die ieder huishouden betaalt. Bedrijven betalen voor hun afvalverwerking. Gemeenten ontvangen miljoenen om de openbare ruimte schoon te houden. Toch wordt die taak nu met een glimlach en een gadget uitbesteed aan vrijwilligers. En wat krijgen die vrijwilligers terug? Niet een korting op hun belasting, niet een vergoeding voor hun uren, maar… een hesje, een grijper en een app die hen zichtbaar maakt op de kaart. De beloning is dus vooral psychologisch: je mag zien dat je niet alleen loopt te rapen. 
 
Het zou grappig zijn als het niet zo cynisch was. Want hier zien we een patroon: de overheid schuift verantwoordelijkheden af, laat burgers het werk doen, maar behoudt wél de controle. De data die verzameld wordt – routes, frequentie, activiteit – komt in handen van een stichting en gemeenten die precies kunnen zien wie waar actief is. Een “groene lijn op de kaart” klinkt vriendelijk, maar het betekent dat jouw bewegingen, zolang je de app aan hebt staan, openbaar zijn.