Toen het coronavirus eind 2019 opdook, berekende de WHO dat bijna 160.000 Nederlanders zouden kunnen overlijden. RIVM-voorman Jaap van Dissel noemde zelfs een scenario van 900.000 doden. Het uiteindelijke cijfer lag volgens het RIVM op 22.000 overlijdens. CBS kwam echter op een hoger aantal: ruim 51.000 sterfgevallen in de coronajaren, afhankelijk van de manier van tellen.

De infectiefataliteit bleek volgens latere schattingen veel lager: 0,34 procent, en bij mensen onder de zestig zelfs minder dan 0,1 procent. Steigstra en Theunissen plaatsen dit in perspectief. “De eerste golf van corona was cijfermatig vergelijkbaar met de zware griepgolf van 2018,” schrijven zij. Het virus fungeerde volgens hen vaak als een “laatste zetje ziekte”: patiënten met een zwakke gezondheid overleden enkele maanden eerder dan anders het geval zou zijn.

Vaccinatie kwam laat
Volgens de onderzoekers was het vaccin “mosterd na de maaltijd”. Het werd uitgerold op het moment dat de coronagolven al sterk afnamen. In de zomer van 2020 lag de sterfte laag en na de winter van 2021-2022 bleef vooral de milde omikronvariant over. “Het immuunsysteem kwam als winnaar uit de bus,” aldus hun analyse.

Het vaccin had bij de start bovendien een valse reputatie. In de eerste weken na toediening bleek de sterfte onder gevaccineerden soms hoger dan bij ongevaccineerden, een effect dat ook in verpleeghuizen werd gesignaleerd. 

Onverklaarde sterfte
Vanaf maart 2021 steeg de sterfte opnieuw. Dit moment viel vrijwel samen met het begin van de grootschalige vaccinatiecampagne. Sindsdien noteert CBS jaarlijks rond de 13.000 extra overlijdens bovenop de verwachting. In totaal spreken Steigstra en Theunissen van 60.000 onverklaarde doden sinds de start van vaccineren.

Opvallend is de Deltagolf van najaar 2021. Volgens CBS overleden in die periode 8.719 mensen, waarvan bijna driekwart gevaccineerd was. Dat waren er meer dan tijdens de eerste golf, toen nog niemand gevaccineerd was. “De effectiviteit van de vaccinatie lag toen rond de 25 procent,” concluderen de onderzoekers.

Levensjaren in de weegschaal
Steigstra en Theunissen maken de balans op door levensjaren te vergelijken. De overlijdens door corona leverden naar hun berekening ongeveer 11.000 verloren levensjaren op, gemiddeld een half jaar per slachtoffer. Vaccinatie zou 750 levensjaren hebben gespaard. Tegenover deze beperkte winst plaatsen zij de aanhoudende oversterfte van 60.000 mensen. Als elk overlijden gemiddeld vijf levensjaren kostte, gaat het om zo’n 300.000 levensjaren.

Zelfs als maar een kwart procent van deze oversterfte door vaccinatie komt, stellen de auteurs, “doet het vaccin al meer kwaad dan goed.”

Kritische conclusie
 Volgens de onderzoekers kan achteraf worden gezegd dat corona in cijfers dichter bij een griep lag dan bij een dodelijke pandemie. Het virus bracht vooral kwetsbare mensen enkele maanden eerder ten grave. De vaccins kwamen laat, boden minder bescherming dan gehoopt en zouden zelfs een bijdrage kunnen hebben geleverd aan een onverklaarde en aanhoudende oversterfte.

“Vaccineren is alleen te overwegen voor ouderen,” besluiten Steigstra en Theunissen, “maar juist hun zwakke gezondheid maakt dat vaak onmogelijk.”