Met de nieuwe wet kan de regering land onteigenen voor publieke doeleinden en in het belang van de samenleving, meldt de krant Western Standard. Onder publieke belangen vallen volgens artikel 25 van de Zuid-Afrikaanse grondwet niet alleen voorzieningen zoals wegen en ziekenhuizen, maar ook hervormingen die zorgen voor gelijke toegang tot natuurlijke hulpbronnen. De nieuwe wet vervangt de Expropriation Act van 1975, een overblijfsel uit het apartheidstijdperk. 

Het kantoor van de president benadrukt dat onteigening niet willekeurig zal plaatsvinden. “De wet staat alleen onteigening toe met een rechtvaardige en billijke compensatie,” aldus een persverklaring. In sommige gevallen, zoals bij verlaten land waarvan de eigenaar niet traceerbaar is, of land dat puur wordt aangehouden voor speculatieve waarde, kan onteigening plaatsvinden zonder compensatie.

Onteigening van blanken?
De wet wordt gepresenteerd als een belangrijke mijlpaal in het aanpakken van historische ongelijkheden in Zuid-Afrika, waar een groot deel van het vruchtbare land in handen is van een kleine, voornamelijk blanke minderheid. Voorstanders zien de wet als een noodzakelijke stap om de economische ongelijkheid te verkleinen. Maar tegenstanders vrezen dat blanke Zuid-Afrikanen zomaar onteigend kunnen worden, soms zelfs zonder compensatie.

Landhervorming is al decennia een gevoelig politiek onderwerp in Zuid-Afrika. Sinds de val van de apartheid in 1994 heeft de regering herhaaldelijk geprobeerd om land te geven aan de zwarte meerderheid, maar die hervormingen zijn vaak traag en inefficiënt gebleken. Volgens experts is minder dan 10 procent van het land herverdeeld, terwijl het oorspronkelijke doel 30 procent was.

Reacties uit de politiek
De regerende African National Congress (ANC) noemt de wet een “progressief en transformatief instrument” om landhervorming te versnellen en economische groei en sociale cohesie te bevorderen. “Dit is een directe reactie op de noden van miljoenen Zuid-Afrikanen die decennialang buitengesloten zijn van landbezit,” aldus de partij. Ze wijzen erop dat de wet aansluit bij de visie uit het Freedom Charter: “Het land zal gedeeld worden onder degenen die het bewerken.”

Critici hebben echter vraagtekens gezet bij het democratische proces achter de wet. De wet werd oorspronkelijk ingediend door een parlement waarin de regerende partij African National Congress  ANC een meerderheid had, maar de recente verkiezingen hebben geleid tot een coalitieregering waarin het ANC die meerderheid kwijt is. Oppositiepartijen zoals de Democratic Alliance (DA) vragen zich af of de wet onder het huidige parlement zou zijn aangenomen.

Ook Afrikaner-groepen zoals Afriforum hebben juridische stappen aangekondigd. Ze vrezen dat de wet leidt tot economische onzekerheid en landbouwproductie kan schaden. “Deze wet dreigt de rechten van landeigenaren en de basis van de rechtsstaat in Zuid-Afrika te ondermijnen,” zei een woordvoerder van de groep.

In Nederland reageert oud-kamerlid Simone Kerseboom, die is opgegroeid in Zuid-Afrika, verontrust. 'De eerste officiële stap richting landonteigening zonder compensatie (Zimbabwe 2. 0) is gezet in Zuid-Afrika', schrijft ze op X.