De vaccincontracten, waarvan de details aanvankelijk door de Commissie geheim werden gehouden, vormen het middelpunt van het schandaal. Het Europees Gerechtshof had besloten dat deze contracten openbaar moesten worden gemaakt, zodat de burgers inzicht krijgen in de onderhandelingen en de betrokken ambtenaren. De Commissie beriep zich echter op de noodzaak om de commerciële belangen van farmaceutische bedrijven te beschermen en de privacy van de onderhandelaars te waarborgen. Volgens het hof zijn deze argumenten niet overtuigend genoeg, en moeten de contracten – met uitzondering van enkele commerciële details – alsnog openbaar worden gemaakt.

De hoeveelheid aangekochte vaccins ligt onder een vergrootglas. In totaal werden 4,6 miljard doses aangeschaft voor minder dan 450 miljoen inwoners, wat betekent dat er per EU-burger meer dan tien vaccins beschikbaar zouden zijn geweest. Het overschot aan vaccins leidde tot een groot verlies van publieke middelen, omdat miljoenen doses uiteindelijk ongebruikt bleven en vernietigd moesten worden. Naar schatting was er zo'n 35 miljard euro gemoeid met de privé-deal tussen EU-chef Ursula von der Leyen en Pfizer-baas Albert Bourla.

De Pfizergate
Het schandaal rondom de vaccincontracten is nauw verbonden met wat inmiddels bekend staat als 'Pfizergate'. Dit draait om vermeende sms-berichten tussen Von der Leyen Bourla. De New York Times heeft een rechtszaak aangespannen om toegang te krijgen tot deze berichten, die cruciaal zouden kunnen zijn om duidelijkheid te krijgen over de onderhandelingen rond een bestelling van 1,8 miljard doses van het Pfizer-vaccin. Er wordt gespeculeerd dat deze berichten zijn verwijderd, wat zou kunnen wijzen op een ernstige schending van de transparantieregels binnen de EU.

Von der Leyen heeft eerder harde kritiek ontvangen, omdat ze weigerde de berichten openbaar te maken, zelfs na druk van het Europese Parlement en de Europese Ombudsman. Als blijkt dat de sms’jes daadwerkelijk zijn gewist, kan de voorzitter juridische gevolgen tegemoetzien vanwege haar falen om transparantie te bieden tijdens deze cruciale onderhandelingen in de pandemie.

Politieke implicaties en naderende rechtszaken
De controverse heeft ook politieke gevolgen. Ursula von der Leyen werd onlangs herkozen met steun van grote politieke partijen, waaronder de Europese Volkspartij (EVP), de sociaaldemocraten en de Groenen. Sommige critici suggereren dat de Commissie mogelijk probeert tijd te rekken met de juridische procedures om Von der Leyen te beschermen, aangezien haar positie in het geding zou kunnen komen als de volledige waarheid over de vaccincontracten aan het licht komt.

Met de aankomende rechtszittingen, waaronder die van het “Pfizergate” in november, hopen politieke groeperingen zoals Patriotten voor Europa dat het Europees Hof van Justitie (TJUE) een belangrijke rol zal spelen in het herstellen van het vertrouwen in de Europese instellingen. Zij eisen dat de Commissie verantwoording aflegt voor wat een van de donkerste hoofdstukken in het pandemiebeheer van de EU lijkt te zijn.

De uitkomst van de rechtszaken kan grote gevolgen hebben voor het vertrouwen in de Europese Commissie en haar leiderschap tijdens de pandemie. De druk om de geheimhouding te doorbreken en volledige openheid te geven over de onderhandelingen en contracten neemt toe. In een tijd waarin transparantie steeds belangrijker wordt, is het de vraag of de Commissie kan voldoen aan de eisen van de Europese burgers om openheid van zaken te geven.