1) Politici schuiven door naar nieuwe functies
Tussen 2020 en 2025 zijn er veel voorbeelden van politici die direct na hun aftreden of vertrek een nieuwe overheids- of semi-overheidsfunctie kregen. Zo stapte Cora van Nieuwenhuizen (VVD) in 2021 over naar de energielobby als voorzitter van Energie-Nederland. Haar overstap leidde tot forse kritiek. CDA-Europarlementariër Esther de Lange reageerde: ‘Sorry, ik vind dit dus niet kunnen’, aldus het AD. Ook bleek dat zij zich als minister met de energiesector bemoeide en topbesprekingen bijwoonde toen ze al wist dat ze lobbyist in die sector zou worden, aldus de NOS.

Ook andere namen vallen op. Bruno Bruins (VVD) trad in 2020 af als minister, maar werd nog hetzelfde jaar directeur bij HTM in Den Haag. Vervolgens trad hij in 2021 alweer toe tot een adviesorgaan van de Raad van State, aldus het AD. 

Oud-minister Stef Blok (VVD) werd in 2022 benoemd tot Nationaal Coördinator Sanctienaleving. Bij het CDA kreeg Wopke Hoekstra na zijn ministerschap de klimaatportefeuille in Brussel, ondanks scepsis over zijn ervaring, aldus de NOS. En oud-minister Ank Bijleveld (CDA), die aftrad na de Afghaanse evacuatie, werd in 2022 waarnemend burgemeester van Almere, aldus Omroep Flevoland. Zo zijn er nog veel andere voorbeelden te noemen.

2) De rol van de Algemene Bestuursdienst
Een belangrijk onderdeel van de baantjescarrousel is de Algemene Bestuursdienst (ABD). Dit orgaan beheert de loopbanen van de ambtelijke top. Er ontstond al in 2020 ophef over het functioneren van de ABD toen toenmalig staatssecretaris Menno Snel na het falen in de toeslagenaffaire vertrok en een nieuwe baan kreeg binnen de overheid, omdat hij 'via de ABD verzekerd was van een nieuwe baan', aldus de NOS.

VVD-Kamerlid Helma Lodder vroeg om een onderzoek na aanleiding van het incident. 'We zien dat het wel eens misgaat. En op het moment dat je grote fouten maakt, dan kan je via de ABD op een andere functie terecht komen. Dat is best gek.',

Volgens de ABD blijkt uit het onderzoek wat uiteindelijk door de Universiteit Utrecht werd uitgevoerd dat 'het beeld van de baantjescarrousel genuanceerd werd'. De Universiteit stelde dat er slechts sprake is van incidenten die, door een gebrek aan transparantie, de reputatie onnodig hebben beschadigd van de ABD. 'Veel MD-activiteiten rond werving, selectie en ontwikkeling vinden in vertrouwelijkheid plaats en zijn daardoor niet zichtbaar voor de buitenwereld. Hierdoor wordt de beeldvorming over de ABD grotendeels bepaald door incidenten en individuele casuïstiek. Dat doet afbreuk aan het gezag en de kwaliteit van het ambtelijk management in Nederland, stellen de onderzoekers vast.'

Voormalig senator en FVD-oprichter uitte in een recent interview met NieuwRechts ook felle kritiek op de ABD. Hij noemde de ABD een ‘Staat in de Staat in Nederland’ en stelde dat mensen een zekerheid ervaren als topambtenaar, zelfs als ze niet goed presteren: "Ze zitten in de ABD, dus ze hoeven zich geen zorgen te maken". Zijn oplossing: de ABD helemaal opheffen en alle posities opnieuw openstellen.

3) Onderzoek naar patronen in loopbanen
De Universiteit van Amsterdam onderzocht de loopbanen van oud-Kamerleden sinds 1945 tot 2017. Uit dit onderzoek blijkt, aldus Vrij Nederland, dat vooral CDA, VVD en PvdA de baantjescarrousel in stand houden. Van de PvdA’ers kwam 47 procent in een bestuurlijke of politieke functie terecht. Bij het CDA was dat 59 procent en bij de VVD zelfs 67 procent. Het patroon is duidelijk: dezelfde partijen blijven de topfuncties verdelen.

Daarnaast keek het onderzoek naar de zwaarte van de functies voor en na het Kamerlidmaatschap. Vooral VVD’ers maken een flinke sprong. Hun functies worden gemiddeld 19 procent zwaarder, terwijl dat bij de PvdA slechts 6 procent is. Dit laat zien dat een politieke carrière bij de gevestigde partijen vaak de opstap is naar hogere en invloedrijkere posities.

4) Burgemeesters en commissarissen van de Koning
De macht van de baantjescarrousel is goed zichtbaar bij burgemeestersbenoemingen. In 2017 waren 110 burgemeesters van het CDA, 94 van de VVD en 69 van de PvdA. Samen was dat 87 procent, terwijl deze partijen in verkiezingen veel minder stemmen haalden. Voor partijen als SP en PVV waren er nauwelijks tot geen burgemeestersposten.

Een sleutelrol hierin speelt de commissaris van de Koning. Officieel stellen gemeenteraden de profielschets op, maar de commissaris bepaalt de groslijst. Onderzoek laat zien dat commissarissen vaak kandidaten van hun eigen partij hoger plaatsen. In Utrecht werden onder een CDA-commissaris meer CDA-burgemeesters benoemd, en onder zijn VVD-opvolger juist meer VVD’ers. Het versterkt het beeld dat partijbelangen doorslaggevend zijn bij benoemingen.

5) Gevolgen voor vertrouwen in de politiek
De baantjescarrousel draagt rechtstreeks bij aan het wegzakken van vertrouwen in de democratie. Uit eerder onderzoek bleek al dat 57 procent van de Nederlanders ervan overtuigd is dat partijen hun eigen mensen de mooiste banen toeschuiven. Bijna de helft denkt dat VVD, CDA, PvdA en D66 de macht onder elkaar verdelen. Zulke cijfers lieten zien dat burgers het idee hebben buitengesloten te worden van de besluitvorming.

Dat beeld is inmiddels nog somberder geworden. Volgens nieuw panelonderzoek van RTL vertrouwt nog maar vier procent van de Nederlanders de landelijke politiek. In juni, na de val van het kabinet-Schoof, lag dat nog op 19 procent. Opiniepeiler Gijs Rademaker noemt dit ongekend: ‘De unieke, chaotische politieke situatie van nu, zorgt voor het laagste vertrouwenscijfer dat ik ooit zag.’ Burgers spreken van ‘een puinhoop’, ‘een zooitje’ en ‘één grote poppenkast’. Een oud-VVD-stemmer vatte het zo samen: ‘Het is één groot dramaverhaal momenteel. Het kan niet met en kennelijk ook niet zonder elkaar. Dit schept weinig vertrouwen in de toekomst.’