Bij zijn toespraak in het Haagse Forum was de Oekraïense president Volodymyr Zelensky kraakhelder: hij wil tribunalen, net zoals er eerder in Neurenberg gebeurde na de Tweede Wereldoorlog. "Er kan maar één instituut antwoord geven op de misdaden van Rusland. Een tribunaal. Geen compromis met politieke invloeden. Maar een echt tribunaal, dat echte en volledige gerechtigheid biedt," vertelde hij.
Bij NPO-talkshow Op1 is het die avond een belangrijk gespreksonderwerp. Ook in het kader van MH17 is deze vraag eerder al opgespeeld in de Nederlandse politiek. Maar topadvocaat Geert-Jan Knoops maakt een einde aan het gespeculeer van het kabinet. Volgens hem zijn er geen juridische opties voor een tribunaal zoals Zelensky dat wil.
"Ik denk dat je een verschil moet maken tussen wat politiek en juridisch haalbaar is," vertelt hij. Weliswaar loopt er momenteel een groot onderzoek bij het Internationaal Strafhof, wat Knoops 'uniek' noemt. Maar hieraan zitten wel haken en ogen: "Het probleem is alleen dat er bij het Internationaal Strafhof geen berechtiging bij verstek kan plaatsvinden. Bovendien kan het misdrijf van agressie, dat in 2018 in werking is getreden bij het Strafhof, niet voor deze situatie opgaan."
'Niet realistisch'
Ook via andere opties "is de juridische menukaart helaas beperkt", vertelt de topadvocaat. Er zijn drie opties, allereerst via VN-Veiligheidsraad. Maar dit is volgens hem weinig hoopvol: "Rusland zal zo'n tribunaal vetoën. Dat is ook met MH17 gebeurd."
Hij vervolgt: "De tweede optie is een algemene vergadering voor de VN. Dan moet je tweederde meerderheid hebben. Maar ook de haalbaarheid daarvan wordt betwijfeld, omdat dan ook andere wereldleiders geraakt kunnen worden. Immers: je kunt niet voor één wereldleider een tribunaal opzetten. Dan krijgen we eigenlijk wat we bij Neurenberg zagen: een selectieve rechtspraak. "
Het Neurenberg tribunaal is wel gebeurd, erkent Knoops. Toen werden nazi's veroordeeld door geallieerden. "Maar er is destijds ook veel kritiek geweest over de opzet van het tribunaal," vervolgt hij. "Dat precedent van Neurenberg en ook Tokio zal heden ten dage niet zomaar gehaald kunnen worden, juridisch gezien."
Er is weliswaar een Joegoslavië-tribunaal geweest, erkent Knoops ook. Hierop maakte Hoekstra al een toespeling bij Zelensky's bezoek aan Den Haag. Maar volgens Knoops is het appels met peren vergelijken: "Hoekstra vergeet daarbij dat het Joegoslavië-tribunaal gebaseerd was op het sterkste mandaat: hoofdstuk zeven van het VN-Handvest. Dat is bij een agressie-tribunaal zoals mijnheer Zelensky dat voor ogen heeft helaas niet mogelijk. Het is niet realistisch."
De derde optie, tot slot, zou volgens Knoops een regionaal tribunaal zijn, gebaseerd op overeenkomsten tussen Europese partners. Maar deze optie sluit Zelensky zelf uit, omdat de immuniteit van Poetin als Russisch staatshoofd dan niet kan worden doorbroken. Aldus wordt het volgens Knoops erg lastig om daadwerkelijk een ferm agressie-tribunaal tegen Rusland op de been te krijgen.
Ollongren wil tribunalen
Desalniettemin willen twee andere Op1-tafelgasten wel graag dat er tribunalen komen. Zo vraagt presentatrice Victoria Koblenko, zelf van Oekraïense afkomt, zich af of er "toch niet een creatieve juridische manier" kan worden gevonden om een berechtiging van de Russen te laten plaatsvinden.
Hierbij sluit de minister van Defensie, Kajsa Ollongren (D66), zich aan. "Ik ben het er helemaal mee eens," zegt ze. "Ik ben er ook van overtuigd dat er juridisch echt wel een oplossing voor kan komen. Maar er moeten eerst wel twee dingen gebeuren: de oorlog moet eindigen en we moeten bewijsmateriaal verzamelen."
Voor dit laatste heeft Nederland heeft al een 'mobiel laboratorium' aan Oekraïne beloofd. "Er is al een derde koninklijk onderzoeksteam dat daar bewijsmateriaal verzamelt," vertelt ze. "Dat is allemaal cruciaal, want anders heb je straks wel een rechtsgang maar geen bewijs."
Op sociale media leidt Ollongrens volharding al snel tot verontwaardiging. 'Ik zit met m’n oren te klapperen,' schrijft journalist Wierd Duk. 'Een minister die wild speculeert. En áltijd namens het kabinet spreekt.'
Praatmee