De provincie kocht tussen 2020 en 2023 boerderijen uit om stikstofuitstoot te verminderen. In totaal ging het om 28 miljoen euro, verdeeld over vijf vleeskalverhouderijen en acht veehouderijen. Een geheim document uit februari 2023 toont echter aan dat deze aankopen mogelijk als verboden staatssteun kunnen worden aangemerkt.

De provincie wist dat er een meldplicht was, maar besloot dit te negeren. De gedeputeerden hoopten dat de Europese Commissie geen actie zou ondernemen. "De aantallen en marktverstoring zijn beperkt," aldus het interne document.

De boeren die hun bedrijven verkochten, lopen het grootste risico. Als Europa oordeelt dat de staatssteun onrechtmatig was, moeten zij de verkoopprijs terugbetalen, inclusief rente. Dit kan leiden tot een financiële ramp voor de betrokken boeren, stelt hoogleraar Europees recht Pieter Kuypers. "De overheid krijgt geen sancties, maar de boeren moeten alles terugbetalen. Dat is krom."

Voor sommige boeren, zoals Ko van Twillert, die in 2021 zijn boerderij verkocht, kan een terugbetaling nog mogelijk zijn. Maar veel anderen hebben het geld al geïnvesteerd en kunnen niet aan de eisen voldoen.

De Europese Commissie vereist meldingen van staatssteun om oneerlijke concurrentie te voorkomen. Een belangrijk aspect is het doorstartverbod, dat voorkomt dat boeren elders in Europa opnieuw beginnen met het verkregen geld. In meerdere Gelderse contracten ontbreekt deze clausule, wat de situatie juridisch extra complex maakt.

De provincie heeft de betrokken boeren niet geïnformeerd over de mogelijke staatssteunrisico’s. Pas na aandringen van journalisten en experts heeft de provincie aangekondigd om de boeren nu alsnog op de hoogte te brengen. Statenlid Jan Daenen (PvdA) noemt het gedrag van de provincie "kwalijk" en benadrukt het belang van transparantie. "De boeren hadden recht op deze informatie, zodat ze samen met de provincie een oplossing konden vinden."

In een schriftelijke reactie stelt de provincie dat de boerderijen zijn aangekocht tegen marktconforme prijzen en dat er daarom geen sprake zou zijn van marktverstoring. "We staan achter onze keuze en hebben ons doel behaald: stikstofuitstoot verminderen," aldus een woordvoerder. De provincie weigert verdere toelichting te geven.