Tot nu toe moesten inburgeraars onder het oude stelsel vaak duizenden euro’s terugbetalen aan de overheid als zij niet op tijd slaagden. Ze liepen daarbij ook het risico op een extra boete. Maar dat beleid is volgens de hoogste bestuursrechter onhoudbaar. Dergelijke sancties vormen een “onredelijke last” en belemmeren de integratie, zo luidt het oordeel. Alleen in uitzonderlijke gevallen – bijvoorbeeld bij aantoonbare onwil – blijft een boete mogelijk.

De zaak werd aangespannen door een Eritrese statushouder die als minderjarige naar Nederland kwam en op zijn achttiende inburgeringsplichtig werd. Ondanks zijn aantoonbare inspanningen om te integreren, kreeg hij alsnog een terugvordering van 10.000 euro en een boete van 500 euro opgelegd. Volgens de Raad van State is dat in strijd met Europese regels.

De uitspraak heeft gevolgen voor de Inburgeringswet uit 2013 én die uit 2021. In het oude stelsel waren vluchtelingen verantwoordelijk voor hun eigen traject en kregen ze een lening. Slaagden ze binnen drie jaar, dan werd die kwijtgescholden. In het nieuwe stelsel betalen gemeenten de kosten voor begeleiding en taallessen, maar boetes blijven mogelijk als het inburgeringsplan niet wordt gevolgd. Ook dat is nu op losse schroeven komen te staan.

De Raad stelt dat verplichte inburgering op zichzelf wel toelaatbaar is. Het leren van de taal en kennis van de samenleving zijn legitieme doelen. Maar de overheid moet volgens de rechters wél rekening houden met de persoonlijke omstandigheden van nieuwkomers. Het ministerie van Participatie en Integratie zegt te werken aan alternatieven voor de boetes. Een woordvoerder van staatssecretaris Jurgen Nobel (VVD) benadrukt tegenover NRC: "Inburgering is niet vrijblijvend. Er moet altijd een stok achter de deur zijn.” Het ministerie erkent dat sancties juridisch onder druk staan, maar wil het belang van taal en integratie blijven onderstrepen.